1925сыл От ыйыгар Өргүөт нэһилиэгин «Арбаҕастаах» учаастагар Арҕаа Ырай диэн сиргэ төрдүс оҕоннон төрөөбүтүм. Аҕам, ийэм дьадаҥы ыал оҕолоро этилэр. Быракаан сэрии иннигэр Өргүөт нэһилиэгэр киирэр этэ. Быракаан нэһилиэгэ диэн билигин Өргүөт Күһүтүгэр кииннээн баара үһү. Онтон Аҕа дойду сэриитэ буолбутугар Быракаан нэһилиэгин кыанар дьоно сэриигэ баран кыайан олорор кыаҕа суох буоланнар аҥаарын Өргүөт нэһилиэгэр, аҥаарын Арбаҕастаах учаастагар холбообуттара. Онон нэһилиэк аатын сүтэримээри Быракаан нэһилиэгэ диэн ааттаммыт. Арбаҕастаахха «Коммунизм суола» диэн холкуос баара онно уһун бириэмэҕэ холкуос бэрэссэдээтэлинэн Кириллин Афанасий Иннокентьевич үлэлээбит. Онтон кэлин араас киһи үлэлээбит. Чаалбыкыга, Кээҥкирэҕэ кииннээн эмиэ холкуос «Кыһыл сулус» тэриллэ сылдьан баран Быракаанҥа холбоһон “Энгельс” холкуос буолбута. Холкуос бэрэсэдээтэлинэн Егоров Ксенофонт, Захаров Калиник Романович, Николаев Прокопий Николаевич,Оконосов Алексей Афанасьевич үлэлээбиттэрэ. 1953с. «Энгельс» холкуос уонна Өргүөт холкуоһа холбоһон бөдөҥ «Энгельс» холкуос буолбута.
Быракаан сельсоветын бэрэсэдээтэлинэн Яковлев Г.М.1941-42-43с.диэри үлэлээбитэ. 1939-41с Быракаанҥа киһи бөҕө хоргуйан өлбүтэ. Өссө өлүү тахсыаҕын Яковлев Г.М. кэлэн өрүһүйбүтэ. Яковлев Г.М. дьону барытын биир күн куйуурдааҥ, иккис күн холкуоска үлэлээҥ диэн дьаһал таһаарбыта. Биир күн саас Кулун тутар ыйга Быракаан күөлүгэр уонтан тахса буолан куйуурдуу турдахпытына урукку оскуола хара тумулга баара ол диэккиттэн Күүлээһэй сыарҕаҕа ыт саҥыйахтаах киһи атын тохтотон биһиэхэ кэлэн барыбытын муста. Биһиги үс уол Кумарников Николай Т. Оноев Аввакум Данилович уонна мин олох билбэт киһибит куттанан үһүөн биир сиргэ турдубут. Ону маны кэпсээтэ уонна дьэ эһиги биир күн куйуурдааҥ уонна биир күн холкуоска үлэлээҥ. Дьэ онон кытаатыҥ куйуурдааҥ уонна үлэлээҥ диэн буолла. Биһиги бары харахпыт сырдыы түстэ. Күннээҕи балыкпыт биир эрэ күн буолара. Барбытын кэннэ истибиппит Ахталба Дьаһаакап диэтилэр оҕонньоттор. Оччоҕо нэһилиэк холкуос киинэ «Хахсык» буолара. Оскуолаҕа дириэктэринэн Дьячковскай Андрей Спиридонович үлэлиирэ. Сарсыарда аайы уруок буолуон иннинэ Арыылааҕынан, Курдуулааҕынан эргийэн дьону үлэҕэ соруйан оскуолатыгар тийэрэ. Билиҥҥи биригэдьиир оннук сылдьара саарбах. Сельсовет секретарынан Гаврильева Пелагея Егоровна үлэлээбитэ. Үлэлии сылдьан Герасим Михайлович уонна Пелагея Егоровна холбоһон баран Герасим Михайлович сэриигэ ыҥырыллан барбыта. Билигин баар Егор Герасимович төрөөбүтэ. Герасим Михайлович бартын кэннэ Быракаан олохтооҕо Оногоев Иван сельсовет бэрэсэдээтэлэ буолта. Онтон Харбалаах киһитэ Егоров Трофим диэн саастаах киһи биир сыл курдук үлэлээбитэ. Ол кэннэ Шамаев Иван диэн Үөдүгэй киһитэ үлэлээбитэ. (Шамаев Иван Иванович аҕата). Онтон Николаев Тит Николаевич үлэлээбитэ секретарынан Воронкина Е.Е. Онтон 1950сылтан мин Николаев Михаил Тарасович 1953с Кулун тутар ыйга дылы үлэлээбитим. Секретарынан Воронкина Елена Егоровна үлэлээбитэ. 1953с.кулун тутартан Өргүөт , Энгельс холкуостар холбоһон бөдөҥсүйбүт «Энгельс» аатынан холкуос буолбута. Быракаан нэһилиэгэ Өргүөт нэһилиэгэр холбоһон Өргүөт нэһилиэгэ буолбута. Миигин бөдөҥсүйбүт холкуоска босхоломмут сылгы ферматын сэбиэдиссэйинэн анаабыттара. 11 сылгыһыттаах тоҕус сүүстэн тахса сылгылаах этибит. 1956 сылтан үлэҕэ анаабыттара. 1956 сылга 1400-чэ сылгы буолта. Онтон Тохсунньу маҥнайгы күнүгэр 1250 сылгы хаалбыта, ол аата 350 сылгы холкуостаахтар дохуотка өлөрөн этинэн үллэстибиттэрэ. Элбэх үлэһиттээх , күннээх ыаллар биир сылгы этин ылаллара. Оннооҕор мин соҕотох үлэһит сыл түмүгэр биир убаһа, биир тый аҥаарын биирдэ ылбытым. Оройуонҥа сылгы үлэтин бары көрдөрүүтүгэр иккис миэстэ буолбутум. Быракаанҥа 1946 сылтан комсомольскай тэрилтэ баар буолбута. Онно комсомолларынан Адамов Спиридон, Николаев Михаил Тарасович, Федорова Мария Касьяновна, Семенова Акулина Иннокентьевна, Николаев Афанасий бааллара. Кэлин элбээбиттэрэ. Мин 1953 сылга ССКП членыгар киирбитим. Ол иннигэр холкуос председателэ Оконосов А.А. эрэ партиялааҕа. Кэлин партияҕа Адамов Спиридон, Николаев Василий Иннокентьевич, Баянаев Алексей Куприянович, Иванова Мотрена Спиридоновна, Алексеев М.Е, Яковлев Савва Игнатьевич киирбиттэрэ. Быракаан биригээдэ быһыытынан олорбута. Старшай биригэдьиирдэринэн Андреев Иван Саввич, Слепцов Иван Алексеевич үлэлээбиттэрэ. Урут Быракаан участога элбэх оту оттоон Өргүөткэ элбэх оту биэрэр этэ. Ити сылларга кыайан оттообокколор Өргүөттэн от бэриһиннэрэр буолтара. холкуос бырабылыанньатын уонна холкуос партийнай тэрилтэтин уурааҕынан миигин Быракаанҥа старшай биригэдьииринэн ыыппыттара. Солбуйааччы биригэдьииринэн Тисов С.И. ветсанитарынан Адамов С.Е. анаабыттара. Ол сайын элбэх от оттоммута эмиэ Өргүөткэ от биэрэр буолбуппут. Ол кыһын ынах да сылгы да үчүгэйдик кыстаабыттара. Онтон миигин холкуос солбуйааччы председателынан уопсай мунньаҕынан талбыттара. Холкуоска председателинэн Кононов Василий Евсеевич үлэлиирэ. Саамай таһаарыылаахтык холкуоһу лаппа сайыннарбыт киһи этэ. Мин кинилиин 6 сыл бииргэ үлэлээбитим.
Егоров Трофим уонна Шамаев Иван 1947-48 сылларга үлэлээбиттэрэ. Иккиэн сатаан суруйбат,аахпат дьоннор быһыылааҕа. 1948 сыл күһүнүгэр оскуолаҕа дириэктэринэн Павлов Михаил Григорьевич кэргэнинээн кэлбиттэрэ. Онтон ыла комсомольскай уонна партийнай үлэлэр саҥалыы тыынынан үлэлээн барбыттара. Нэһилиэнньэҕэ киэҥ аптарытыаты ылбыттара. Сэрии ыар сылларыгар Арбаҕастаахха бэрт элбэх киһи, ол иһигэр ыал – ыалынан эстэ сыспыттара. Ыар сэрии содулуттан государство туох да күттүөннээх көмөнү оҥорбот этэ. Дьиҥинэн олохтоох салалта ону – маны тобулан, толкуйдаан өрүһүйэ соруммута буоллар алыс алдьархай тахсыа суох эбит диэн кэлин саныыбын. Холкуоска син үүт ыанар, бурдук, оҕуруот аһа кыра да буоллар үүнэллэрэ. Уопсай балыктааһыны да тэрийэн өлөн эрэр дьоҥҥо биэрэн киһилии сыһыаннаспыт буоллар өлүү лаппа аҕыйыа этэ. Оччолорго радио, төлөпүөн, хаһыат суох этэ. Хантан , хаһан кэлэн үлэлээбитин чуоккай билбэппин Усноев диэн киһи үлэлээбит үһү. Ол бириэмэҕэ улахан аччыктааһын, өлүү буола сылдьыбыт. Ол саҕана Өргүөт нэһилиэгэ дэнэрэ. Сэрии иннигэр аҕай. Сэрии иннигэр да, сэрии бириэмэтигэр да оройуонтан оччоҕо сырыы суох буолара. Быракаанҥа атынан икки хонон кэлэллэрэ. Ол бириэмэҕэ ыал бары ыһыллан ыраах – ыраах олороллоро. Биири өйдүүбүн, Оҥойоон ойоҕо диэн 3-4 ыал олорор сиригэр Оҥойооноп Данил Иванович дьиэтигэр күһүн улахан мунньах буолбута 1935-36с. мин кыра оҕо аҕабын сайыһан 15 км. сиргэ кэлсэ сылдьыбытым. Киһи элбэх этэ. Оҕолор бааллара олору кытта таһырдьа оонньообуппут. Тастан иһиттэххэ айдаан бөҕө этэ. Оччоҕо дьадаҥы өттө баайдары олох сөбүлээбэттэрэ. Улахан баайа да суох киһини кулаак оҥороллоро үһү уопсай мунньаҕынан. Дьадаҥы киһини тылынан, саҥатынан быһыыта куолаһынан таах сүөһү курдук үүрэ сылдьар дьоннор бааллара үһү. Олору эмиэ сэбиэскэй былаас буолбутугар дьадаҥылар уопсай мунньахха кэһэтэллэрэ үһү. Мунньахтан үүрэн таһаараллар эбит.
Ахтыыны суруйда Николаев Михаил Тарасович. 2014сыл Олунньу 23 күнэ.
