Быракаан нэһилиэгэ диэн сэрии иннинэ Күһүт диэн сиргэ кииннэнэн тэриллибит нэһилиэк буолар. Нэһилиэк дьоно- сэргэтэ сэриигэ баран, аччыктаан өлөн баранан, бэйэтэ туһунан нэһилиэк буолар кыаҕыттан тахсан ыһыллан сорохторо Өргүөткэ, сорохторо Арбаҕастаахха көспүттэр. Арбаҕастаахха кэлэллэригэр нэһилиэктэрин аатын илдьэ кэлэннэр билигин Быракаан нэһилиэгэ буолан олоробут. Сэриигэ холбоон 47 киһи саа-саадах тутан сэриилэспит. 26 эдэркээн уолаттар күөгэйэр күннэригэр олохторун толук ууран кыргыс хонуутугар үйэ саас тухары хаалбыттара. Ол курдук бөһүөлэктэн арҕаа бардахха 15 км. Андыҥда диэн сиртэн бырааттыылар сэриигэ баран эргиллибэтэхтэрэ. Дуудук Маппыайап уола Иванов Константин Матвеевич – 1915с.төр. 1941с. Ыҥырыллыбыт. 19.12.1942с. өлбүт. Молотовскай уобалас Кунгурскай оройуонун Жилино дэриэбинэтигэр көмүллүбүт. Дуудук Маппыайап Варлам уола – Матвеев Егор Варламович – 1923с.төр. 1942с. ыҥырыллыбыт. 24.08.1943с.өлбүт. 2-с стрелковай полк 50с.д.саллаата, Украинаҕа Донецкай уобалас Пришиб дэриэбинэтигэр көмүллүбүт. Дудуков Иван Варламович – 1921с.төр. 1942с. Бүлүү куоратыттан ыҥырыллыбыт. Забайкальскай фроҥҥа 210с.д. 582с.п. сэриилэспит. 1946с.эргиллэн кэлбит. Үөһээ Бүлүүгэ олорон 2002с. Муус устар 7 күнүгэр 82 сааһыгар өлбүтэ. Иван Варламович сэрии ветераннарын үйэтитиигэ үлэлэһэн улахан кылаатын киллэрсибитэ. Забайкальскай фроҥҥа Үөһээ Бүлүү дьонун Тюляхов Константин Ивановыһы, Спиридонов Дмитрий Спиридоновыһы кытта бииргэ сылдьан сэриилэспитэ.
Андыҥдаттан хотулата арҕаа Садын диэн сиртэн бырааттыы Сухановтар сэриигэ барбыттара. Суханов Петр Федорович 1923с.төр.1942с. ыҥырыллыбыт. 06.1943с. сураҕа суох сүппүт. Суханов Василий федорович- 1907с.төр.1941с ыҥырыллыбыт Сталинград анныгар 284с.п. сэриилэспит. 1942с эргиллэн кэлбит. 1964с өлбүт. Сухановтар диэн төрдүлэрэ Өлүөхүмэ. Суханов Иннокентий диэн киһи Бүлүү 1-гы Чочутуттан Дмитриева Өлөөнөнү ойох ылан Садыҥҥа олохсуйбут. Данил, Федор диэн уолаттардаах, Татьяна, Агафья диэн кыргыттардаах. Өлөөнө эмээхсин быраата Дмитриев Прокопий диэн Олимпийскай чемпион Роман Михайлович Дмитриев хос эһэтэ буолар.
Быракаантан соҕуруу үс көстөөх Хонуу Көлүйэ диэн сиртэн Сиикэй аймаҕыттан икки бииргэ төрөөбүт бырааттыылар сэриигэ барбыттара. Сиикээйэп Спиридон Спиридонович- 1922с.төр. 1942с.ыҥырыллыбыт. ханна, хаһан өлбүтэ биллибэт.
Слепцов Алексей Спиридонович (Казахстан) – 1924с.төр. 1942с.фроҥҥа ыҥырыллыбыт. Забайкальскай фроҥҥа 73 отд.стрелк.батальоҥҥа сэриилэспит. 1944с.кэлбит онтон иккиһин баран баран 1948с.биирдэ кэлбит. Үөһээ Бүлүүгэ олорон баран бу аҕыйах сыллааҕыта өлбүтэ.
Чыбыыда үрэх үрдүгэр турар Хочот диэн сиртэн (Бүлүү кыраныыссата) Хоруодьа Сиридон (Иванов Спиридон Иванович) уолаттара, бииргэ төрөөбүттэр сэриигэ баран үһүөн тыыннаах эргиллибиттэрэ. Иванов Артамон Спиридонович – 1921с.төр. 1942с. Ыҥырыллыбыт 1-гы Белорусскай фронт 112с.п. сэриилэспит. Берлиҥҥэ тиийэ сылдьыбыт Жуков Г.К. командующайдаах Сталинтан 7 махтал суруктаах 1985с. Томскай куоракка операциялана баран өлбүтэ. Иванов Николай Спиридонович (Куччугуйдуур)- 1943с. Ыҥырыллыбыт 1-гы Украинскай фроҥҥа маршал Конев фронугар сэриилэспит Берлины ылыыга кыттыыны ылбыта. Албан Аат орденнаах, элбэх мэтээллээх этэ. Улахан сорсуннаах булчут этэ. Бүлүүгэ 2-с Чочуга Чинэкэҕэ олорон өлбүтэ. Көмүс уҥуоҕа трасса хаҥас өттүгэр кыра ырааһыйа сиргэ Чинэкэттэн кэлэр суол утары баар Богдоохоон уола диэн олоҥхоһут оҕонньор таһыгар.
Семенов Василий Ефимович (Ыалга иитиллибитэ) Дьолору Дьэкиим, Кыһыахтыыр Маарыйа диэннэр ииппиттэрэ. 1925с.төр. 1943с. фроҥҥа ыҥырыллыбыт, фрона чааһа биллибэт Японияны кытары сэриигэ кыттыбыт. Салгыы сулууспалаан Москва куораты чөлүгэр түһэриигэ үлэлээбит. 1946с. дойдутугар кэлбит. Харыс да сири халбарыйбакка Быракааҥҥа сылгыһытынан фермаҕа булчутунан үлэлээбитэ. Ыарахан ыарыыттан 61 сааһыгар 1987с.өлбүтэ.
Быракааҥҥа «Эбэ хайа», «Нуурай» диэн сирдэринэн олорбут Бохтуй Спиридон уолаттара уонна сиэнэ сэриигэ барбыттара.
Яковлев Игнатий Спиридонович – 1907с.төр. 1942с. ыҥырыллыбыт. 01.12.1943с. сураҕа суох сүппүт. Яковлев Афанасий Спиридонович – 1919с.төр. 1943с. ыҥырыллыбыт 01.08.1944с. сураҕа суох сүппүт. Яковлев Савва Игнатьевич – 1927с.төр. 1945с. ыҥырыллыбыт. Забайкальскай фроҥҥа 384 с.п. 15 с.д. сэриилэспит. 1947с.кэлбит. Савва Игнатьевич Быракааҥҥа уһуннук биригэдьииринэн, ферма сэбиэдиссэйинэн, управляющайынан, коммунальнай хаһаайыстыбаҕа маастарынан үлэлээбитэ. Өлбүтэ уонтан тахса сыл буолла.
Чыбыыда үрэх үрдүгэр турар «Хочот» диэн сиртэн бырааттыы Тисовтар сэриигэ баран эргиллибэтэхтэрэ. Тисов Егор Иннокентьевич – 1919с.төр. 1941с. ыҥырыллыбыт. 1943с.өлбүт. Смоленскай уобалас Лугрешево дэриэбинэтигэр көмүллүбүт. Тисов Федор Иннокентьевич- 1919с.төр. 1942с.ыҥырыллыбыт. 1943с.өлбүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт. Абаҕаларын уола Тисов Константин Тимофеевич -1919с.төр. 1942с. ыҥырыллыбыт. 30.03.1944с. өлбүт. Могилевскай уобалас Быхринскай оройуонун Южная Окраина хуторга көмүллүбүт. Тисовтар бырааттара Тисов Семен Иннокентьевич Быракааҥҥа Өргүөткэ биригэдьииринэн мясомолпромҥа приемщигынан өр кэмҥэ үлэлээбитэ. Өргүөткэ олорон өлбүтэ. Тиисэп Михаил Иннокентьевич- Якутскайга милииссийэҕэ өр үлэлээбитэ, куоракка олорон өлбүтэ. Тиисэп Никифор Иннокентьевич – Ньурбаҕа Күндээдэҕэ үлэлээбитэ онно олорон өлбүтэ.
Чыбыыда үрэх үрдүгэр Хочоттон үрэҕи өрө бардахха “Одуҥда” диэн күөл баар бу Одуҥдаҕа Туттукуровтар диэн ыаллар олорбуттара. Сэрии ыар тыына бу ыалы улаханнык хаарыйбыта. Сэриигэ аҕалара үс уолунаан уонна убайдара барбыттара. Биир да киһи дойдутугар төннүбэтэҕэ.
Туттукуров Матвей Васильевич – төрөөбүт сыла биллибэт. Бүлүү военкоматынан ыҥырыллыбыт, ол эрэн хаһан ыҥырыллыбыта биллибэт. 252-с стрелковай дивизияҕа сулууспалаабыт. 1942с. Алтынньы 21 күнүгэр өлбүт. Сталинградка Грачева Балкаҕа «Кузьмичи» селоҕа көмүллүбүт.
Туттукуров Анисим Матвеевич – 1916с.төр. 1942с. Үөһээ Бүлүү военкоматынан ыҥырыллыбыт. 1942с. хайа чааска сулууспалаабыта уонна көмүллүбүт сирэ биллибэт.
Туттукуров Гаврил Матвеевич – 1922с.төр. 1942с. Үөһээ Бүлүү военкоматынан ыҥырыллыбыт уонна 1942с. Балаҕан ыйын 20 күнүгэр өлбүт.
Туттукуров Федор Матвеевич – 1923с.төр. 1942с.ыҥырыллыбыт. 12.06.1944с.өлбүт. Ленинградскай фронт 996 – стрелковай полкаҕа сулууспалаабыт. Карелияҕа Райволово дэриэбинэҕэ көмүллүбүт.
Туттукуров Кирилл Николаевич – 1910с.төр. 1942с. ыҥырыллыбыт. 1942с.өлбүт. Сталинградскай уобалас Грачева Балкаҕа көмүллүбүт. Туттукуровтар сэрии иннинэ Өргүөткэ көһөн Нээлбиктэҕэ олохсуйбуттара, ол иһин Өргүөттэр биһиги дьоммут диэн ааҕына сылдьаллар дьиҥнээҕэ Быракаан дьоно буоллахтара дии.
Быракаан нэһилиэгин Күһүтүттэн элбэх киһи сэриигэ баран өлбүттэрэ. Ахсааннаах киһи дойдуларыгар эргиллибиттэрэ. Үлэ фронугар биир ыалтан хастыы да киһи сылдьыбыттара.
Николаев Тит Николаевич 1919с.төр. 1943с. сэриигэ ыҥырыллыбыт Забайкальскай фроҥҥа сэриилэспит, чааһа биллибэт 1947с. дойдутугар кэлбит. Быракааҥҥа Өргүөткэ үлэлээбитэ кэлин Якутскай куоракка баран кыыһыгар олорон өлбүтэ.
Николаев Трофим Николаевич – 1896с.төр. 1943с. үлэ фронугар ыҥырыллыбыт. Бухта Тиксиигэ үлэҕэ сылдьыбыт 1945с.дойдутугар кэлбит. Өргүөткэ олорбута үлэлээбитэ 1979с.өлбүтэ.
Николаев Прокопий Николаевич – 1907с.төр. 1944с. үлэ фронугар ыҥырыллыбыт. Бухта Тиксиигэ үлэҕэ сылдьыбыт. 1945с. дойдутугар кэлбит. Быракааҥҥа биригэдьииринэн колхоз бэрэстээтэлинэн үлэлээбитэ кырдьан да баран детсадка дворнигынан, харааска кочегарынан уо.д.а быстах үлэлэргэ үлэлээбитэ. 1986с..өлбүтэ.
«Хочот» диэн сиртэн бырааттыы Хобусаровтар үлэ фронугар сылдьыбыттара. Хобусаров Артамон Иннокентьевич – 1918с.төр. 1943с.үлэ фронугар ыҥырыллыбыт көмүс бириискэтигэр үлэлээбит. 1945с. дойдутугар кэлбит. Быракааҥҥа үлэлээбитэ, сүөһү бостуугунан, кыһынын кадровай булчутунан 1974с. ыалдьан өлбүтэ.
Хобусаров Николай Иннокентьевич – 1924с.төр. үлэ фронугар 1943с.ыҥырыллыбыт. Алдаҥҥа көмүс бириискэтигэр үлэҕэ сылдьыбыт. 1945с. дойдутугар кэлбит. Өргүөткэ көһөн олохсуйбут. Онно олорон өлбүт.
Бииргэ төрөөбүттэрэ: Хобусаров Роман Иннокентьевич- арыы сыаҕын маастара аҕыйах сыллаахха өлбүтэ. Хобусаров Михаил Иннокентьевич- инженер-механик өр кэмнэргэ сельхозтехника тэрилтэтигэр үлэлээбитэ. Афанасьева (Хобусарова) Анна Иннокентьевна- 1944с.төр.учуутал Харбалааҕынан, Өргүөтүнэн учууталлаабыта. Билигин пенсияҕа тахсан Якутскайга кыыһыгар олорор.
Аҕа дойду сэриитин алдьархайа өҥөйбөтөх ыала диэн бука суоҕа буолуо. Сэрии бүппүтэ, кыайыы буолбута 80сыла буолан эрэр нэһилиэктэргэ сэриигэ баран өлбүт буойуннарга оҥоһуллубут памятниктары саҥардыы, сөргүтүү үлэтэ барыахтаах. Кинилэр сырдык ааттарын үйэ саас тухары кэлэр эдэр көлүөнэ ытыктыы, өйдүү – саныы сылдьыахтаахтар. Кинилэр тыыннарын толук ууран бу 80 сыл эйэлээх олоххо олорон кэлбиппитин умнуо суохтаахпыт. Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат.
Ахтыыны суруйда: яковлев Егор Герасимович Үөһээ Бүлүү улууһун Быракаан нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, үлэ бэтэрээнэ, Саха республикатын тыатын хаһаайыстыбатын ветерана, Саха республикатын спордун ветерана, “Почетный старейшина” республика Саха знак хаһаайына, сэрии сылын оҕото, “100 лет Великой Октябрьской революции” медаль хаһаайына.
Быракаан нэһилиэгэ.
