Михайлов Дмитрий Саввич Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕын туһунан сиэнэ Цыпандина Александра Николаевна ахтыыта.
Эр киһи диэн былыр – былыргыттан дьиэ кэргэн көмүскээччитэ,иитээччитэ, булааччыта талааччыта алаһа дьиэ баһылыга. Эр киһи баар буолан, дьон, норуот көмүскэллээх, халын хаххалаах олорор. Эр киһи баар буолан, сэрииттэн, алдьархайтан быыһанабыт, кыраны кыамматы көмүскүүбүт. Эр киһи баар буолан, дьиэ кэргэттэр оҕо – уруу тэринэн дьоллоох олоҕу олороллор.
Ити курдук, аҕа үрдүк аналын ылан туран, мин эьээм Михайлов Дмитрий Саввич туһунан ахтыахпын баҕарабын. Кини, оҕолорун сиэр – майгы ирдэбилигэр туһаайан ииппит аҕа, кырдьар сааһыгар иһирэх сыһыаҥҥа тиксибитэ диэн өс хоһоон мин эһээбэр сөп түбэһэр диэхпин баҕарабын.
Эһэм 1906 сыллаахха муус устар 1 күнүгэр дьадаҥы бааһынай кэргэнигэр үһүс оҕонон Алтан Оттоох диэн алааска Өргүөт нэһилиэгэр күн сирин көрбүт. Дьонноро кыаммат буолан, олох кыра сааһыттан ыалга үлэлээбит. Оҕо сааһа оҕус – ат сиэтии аргыстаах, от – мас тиэйиитин курдук бүппэт үлэлээх кэмҥэ бэрт ыараханнык ааспыт. Кырыымчык олохтоох ыал оҕото буолан үөрэх диэни билбэккэ хара үлэҕэ эриллэн олох кытаанах оскуолатын баран улааппыта. 13 сааһын туолаат да, абаҕатын Чыычаах Варлам диэн киһини кытта Даалыгырга кыһыл көмүс хостооһунугар үлэлэспит. Үлэтэ диэн умуһахтан буор баһан биэрбиттэрин атынан көмүс сууйар дьиэҕэ илдьэн биэрии эбит. Арыый да улаатан баран аны бэйэтэ умуһах хаһан туспа көмүс хостуур уонна сууйар буолбут. Бэйэтин кыанар буолан баран эмиэ аймаҕын Тайах Уйбааны кытары бэйэлэрэ туһунан көмүс хостообуттар. Алта миэтэрэ дириҥнээх дьааманы хаһаннар, ол онтон көмүс хостууллара үһү.
Сэрии иннинэ аҕай аччык – сут дьыл кэлбит. Кинилэр дьаамаларыттан элбэх көмүһү хостооннор аймахтарын уонна атын дьоннору хоргуйууттан быыһаабыттар. Тыыннаах хаалбыт билигин баар дьон, оччолорго оҕолор, таайдарыгар махталлара муҥура суох. Бу үлэлии сырыттахтарына, от – мас ситэн силигилээн – симэнэн, күөх солко мутукча көҕөрөн турдаҕына 1942 сыл бэс ыйыгар бэбиэскэ туттарбыттар. Көмүс хостуур лаппаакытын бырахтараат нөҥүө күнүгэр сэриигэ илдьэ барбыттар. Туобуйалардыын Өргүөт, Быракаан дьоно 70-ча буолан аттаах атынан, сорохтор сатыы Үөһээ Бүлүүгэ киирбиттэр. Ол кэмҥэ Ньурбаттан кэлэн ааһар борохуотунан Бүлүү эбэ уоланнара хомуллан Дьокуускайга аттаналлар. Борохуотунан Саха норуодунай суруйааччыта Петр Николаевич Тобуруокабы кытта бииргэ сэриигэ барбыт. Петр Николаевич айаҥҥа командирдара эбит. Дьокуускайга байыаннай хамыыһыйаны ааһан, салгыы уһун унньуктаах айан кэнниттэн Ладога күөлгэ тиийэр. Түүн үөһүн саҕана борокуокка олорон күөлү туораан истэхтэринэ немец самолеттара эргийэн кэлэ – кэлэ чаас устата буомбалаабыттар. Ол да буоллар, биир да буулдьаҕа, оскуолкаҕа табыллыбакка күөллэрин этэҥҥэ туораан блокадаланан олорор Ленинград куоракка киирбиттэр. Ленинград оборонатыгар ынырыктык ыран, быста дьүдэйэн тайаҕынан эрэ сылдьар буолбут. Киһитэ кини буолан ити ыарахаттары барытын туораан, өлө- тиллэ өстөөҕү утары сэриилэһэн дьон кэккэтигэр сылдьыбыт. Үөрэҕэ суох боростуой тыа киһитэ нууччалыы билбэт буолан, бастаан тиийэн баран улаханнык эрэйдэммит. Иккис сылыгар син онон – манан удумаҕалатар буолбут. Ол сылдьан биир татаар уолун кытта ыкса доҕордоспут. Отой бииргэ төрөөбүт быраатын курдук санаабыт. Ол уола кыргыһыы толоонугар охтубутугар хомойон, аһыйан хаһан да ытаабатаҕын ытаабыт.
Ол кэннэ Латвиянан, Финляндиянан сэриилэспит. Улуу Кыайыыны Балтийскай муора кытылыгар көрсөн үөрүү аргыстанан төрөөбүт дойдутугар Балаҕан ыйыгар эргиллибит. Үс сыл устата уоттаах сэриигэ сылдьан, түөрт төгүл бааһыран, аара айаннаан иһэн туох баар докумуонун уордаран хойукка диэри элбэх эрэйи көрсүбүт.
Сэрииттэн кэлээт да кэргэннээх, оҕолордоох киһи 40 сыл сылгы иитиитигэр,ол кэнниттэн субай сүөһү көрүүтүгэр илиитин араарбакка үтүө суобастаахтык биир күн өрөбүлэ, сынньалаҥа суох үлэлээбит. Ол үлэтэ элбэх грамоталарынан, «Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа», «Коммунистическай үлэ ударнига», «Тыа хаһаайыстыбатын туйгуна» знактарынан, элбэх грамоталарынан, махтал суруктарынан бэлиэтэммитэ.
Үөлээннээхтэрин, сэрии бэтэрээннэрин кытта Латвия Эргли куоратыгар Владимир Павлов көмүс уҥуоҕар сылдьан кэлбиттэрэ .
80-нун ааһыар дылы от оттуура, дьоҥҥо кыраабыл оҥороро. Кэргэнинээн Александра Спиридоновналыын 44 сыл бииргэ олорбуттара, 7 оҕону төрөтөн, иитэн – харайан үлэһит дьон оҥорбуттара. Үлэҕэ үөрэтии, иитии диэн үлэннэн оҥоһуллубуту харыстыыр, үлэ дьонун ытыктыыр, үлэни сатыыр уонна таптыыр үрдүк култууралаах үлэһити иитэн таһаарыы буолар. Кэлин үлэ араас көрүҥнэригэр уһуйуллан улааппыт уолаттарын бэйэтин кытта бииргэ сырытыннарара. Сайынын элбэх оту оттоон, үлэ араас ньымаларыгар үөрэтэрэ. Үлэни таптыырга, чиэһинэйдик, суобастаахтык, хаачыстыбалаахтык үлэлииллэрин ирдиирэ.
Ол курдук улахан уола Омукчанов Афанасий Кириллович бааһынай хаһаайыстыба аҕа баһылыга, оройуоҥа биллэр сылгыһыта, от охсооччу, кадровай булчут этэ. Иккис уол Михайлов Нестер Дмитиевич эмиэ элбэх сыл совхозка үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ, бастыҥ суоппар, сорсуннаах булчут. Үһүс оҕо мин ийэм Цыпандина Мария Дмитриевна 40 сыл тыа сиригэр биэлсэринэн, акушерканан, балыыһа сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Саха Республикатын доруобуйатын харыстабылын туйгуна, Саха Республикатын доруобуйа харыстабылын үтүөлээх үлэһитэ. Төрдүс оҕо Михайлов Николай Дмитриевич леснигинэн үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ, сорсуннаах булчут. Бэһис оҕо Михайлов Василий Дмитриевич Горнай улууһун Маҥарас нэһилиэгэр олорор лесник идэлээх. Алтыс оҕо Алексеева Варвара Дмитриевна Кэнтик нэһилиэгэр өр сыл ветвраһынан тахсыылаахтык үлэлээбитэ. Саха Республикатын тыа хаһаайыстыбатын туйгуна. Сэттис оҕо, саамай кыралара, Павлова Александра Николаевна биэлсэр, үрдүк үөрэхтээх логопед. Өр сылларга Өргүөт балыыһатыгар үтүө суобастаахтык сиэстэрэнэн үлэлээбитэ. Саха Республикатын доруобуйа харыстабылын туйгуна.
Маны таһынан сэрииттэн кэлэн баран тулаайах хаалбыт бырааттарын, балыстарын иитиспитэ. Оҕолорун киһини убаастыырга, кырдьаҕаска амарах сыһыаҥҥа, үлэҕэ, булка үөрэппит. Уолаттарын кыра эрдэхтэриттэн булка, үлэҕэ уһуйбут. Ыраах учаастакка сылгы көрө сылдьан киэьэ аьылыгар өлөрбүт маһын көтөрүн буөарына киллэрэн баран, оҕолорун санаан төттөрү таһааран, оҕолоругар аҕалара үһү.
Эбээм сытыары сымнаҕас майгылаах этэ. Сүрдээх үтүө санаалаах, дьоҥҥо киэҥ ытыктабылынан туһанара, ыраас дууһалаах, аһыныгас, амарах сүрэхтээх этэ.
Эһээм 80-р диэри балаакканан сытан сиэннэрин кытта от оттуура. Оту охсорго, оту ыраастык харбыырга, бугулу оҥорорго,өтүүлүүргэ үөрэтэрэ.
Сиэннэрин, хос сиэннэрин көрсөн олорбута. 99 сааһыгар 2005 сыллаахха олохтон туораабыта. Аһыныгас майгылаах, үлэһит, чиэһинэй, ирдэбиллээх ытык кырдьаҕас эбит мин эһэм барахсан. Оҕолорун, сиэннэрин чэгиэн – чэбдик буоларга, ырааҕы ыйдаҥардан, ыпсарыылаах, ыллыктаах санаалаах буоларга, хотуулаахтык уйгуну уһансарга күүһэ кыайарынан үлэлээн ииппит. 21 сиэн, элбэх хос сиэн,хос –хос сиэннэр,ону таһынан иитиллибит сиэннэрэ, хос сиэннэрэ эьээбит сырдык аатын үйэтитэн олоҕун салҕыыллар
Бу баар аҕа ытык иэһэ. Эһээбит барахсаҥҥа махталбыт улахан.
