Мин, Иванов Роман Андреевич 75 сааспын туоллум. Киһи бары бачча сааһыгар тиийбэт. Мин бу ахтыыбын таайдарбар Аҕа дойду улуу сэриитигэр сэриилэһэн тыыннаах ордон кэлбит Иванов Артамон Спиридонович, Иванов Николай (Уччугуйдуур), Семенов Василий Ефимович сырдык кэриэстэригэр аныыбын. Кинилэр курдук 3 бииргэ төрөөбүт бырааттыылар сэрии хонуутуттан сэриилэһэн баран тыыннаах эргиллэн кэлбит сэрии историятыгар аҕыйах буолуо. Иванов Артамон Спиридонович улуу полководец Конев И.С. ударнай фроннарыгар сэриилэһэн Берлини ылыы инники кирбиитигэр сэриилэспитинэн киэн туттабын. Уонна таайдарбын кытары бииргэ үөскээбит бырааттыы Тисовтар сырдык кэриэстэригэр аныыбын.
Таайдарым.
Улахан таайым Иванов Артамон Спиридонович 1919 сыллаахха «Хочот» диэн сиргэ төрөөбүтэ. Эһэм олус дьадаҥы буолан Артамон ыалларга үлэлээн, көмөлөһөн үөрэммит. Олус үлэһит буолан дьон сөбүлүүр эбит. Артамон сэриигэ 1942сыл ыҥырыллыбыт 1-й Беларусскай фронт маршал Г.Н.Жуков фронугар сэриилэспит. Курскай дуга кырыктаах кыргыһыытыгар улахан контузия ылбыт. Берлини ылыыга бастакы кимэн киириигэ сылдьыспыт. Түөһүгэр икки сиринэн араанньылаах этэ. Главнокомандующай Сталинтан 7 махтал суруктаах, хас да медаллардаах этэ. Сэрииттэн эргиллэн кэлэн баран ветеринарынан өлүөр дылы үлэлээбитэ. Сэриигэ барыан иннинэ ветеринар техникумугар үөрэммит. Өргүөккэ Чубугурас Арамаан кыыһын кэргэн ылан ыал буолан Өргүөккэ олорбуттара. Оҕолоро Таня- педагог-учуутал, Дуня – медик, Борис – механизатор, Галя – медик, Тамара – детсад үлэһитэ. Артамон атаҕынан лаппа кыанар буолан ыһыахтарга сырсар этэ. Толору эттээх – сииннээх, баллыгырас былчыҥнаах кыанар киһи этэ. Оту сайын күҥҥэ 1-га сири охсоро, күлэ-оонньуу сылдьар үчүгэй майгылааҕа. Дьоҥҥо убаастанар киһи этэ. Кини сэниэлээҕин туһунан биир түгэҥҥэ биллэрэн турар эбит. Сэрии кэннэ төрөөбүт күөлүгэр «Хочотко» муҥха буолбут. Биир күн уон тонна собону хостообуттар. Ону муҥха ийэтиттэн сүүрүүнэн соҕотоҕун эспитим диэн кэпсиирэ. Ким да солбуйбатах. Ким да бокуойа суох буолуо. Оччо 10 тонна собо элбэх буолуо. Муҥхаҕа сылдьыбыт дьон 10 тонна собону муҥха ийэтиттэн таска сынньаммакка соҕотоҕун сыарҕалаах холбо дьааһыкка куппута дииллэрэ. Артамон 63 сааһыгар ыалдьан өлбүтэ.
Иванов Николай Спиридонович (Уччугуйдуур).
Эһэм орто уола 1923 сыллаахха төрөөбүт. Эһэм дьадаҥы буолан кыайан үөрэттэрбэтэх. Николай (Уччугуйдуур) сэриигэ 1943сыллаахха ыҥырыллыбыт. 1-й Украинскай фронт главнокомандующай Конев И.С. фронугар сэриилэспит. Берлини ыларга кыттыыны ылбыт. Николай Слава орденнаах, за отвагу медаллаах уонна хас да медаллаах этэ. Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа диэн грамоталардааҕа. Бары сэриилэспит сирэ сурулла сылдьара. Бүтэһик строкаларга маннык этэ;Грамота. Семьдесять четыре благодарности объявил своим приказом Верховный главнокомандующий великий Сталин. Сердечное спасибо за отличную службу войскам фронта. Желаем успехов в своей личной жизни, в работе и труде.
Главнокомандующий 1-ого Украинского фронта Маршал Советского Союза Конев И.С.
Генерал Армии Петров. Генерал – лейтенант Крайдюков.
5 июля 1945года.
Артамон уонна Николай кэпсиир буолаллара. Сэриигэ атаакаҕа киирэн иһэр киһи сүүскэ түһэттэрдэҕинэ, төттөрү эргиллэн баран 1-2 хардыыны хааман баран охтор диэччилэр. Германия сириттэн немец таҥаһын посылкалаан иккиэн сотору-сотору ыытар этилэр. Ону көрүү – үллэстии буолара. Кинилэр кэннэ ким да Быракаанҥа ыыппат этэ. Миэхэ мохотой эриэн ыстаан тиксибитин бэрт өр кэппиппин өйдүүбүн. Универмагтар, маҕаһыыттар аһаҕас турар буолаллар үһү. Николай сэрииттэн кэлбит киэһэтигэр аҕалбыт чемоданын малын көрө сөҕө турдахпытына, иккис Слава орден кэлиэ диэбитэ. Ол бу кэлин Бүлүү военкоматыгар кэлбит диэбиттэрэ. Ону киирэн ыйыталаспатахпыт. Ийэбэр көмүстүү кылбачыйар ырбаахылаах этэ. Хара сирэйдээх фосфордаах чаһыылаах, икки өттүнэн биилээх кинжаллаах этэ. Угун төбөтүгэр дьахтар төбөтө ойуулаах. Ону күүлээһэй сыарҕа оҥотторон Иванов Михаил Семеновичка атастаспыта ол билигин даҕаны Иванова Евдокия Михайловнаҕа баара буолуо. Уччугуйдуур сэрииттэн кэлээт Энгельс колхозка араас үлэҕэ үлэлээн барбыта. Улахан булчут этэ. Булдун дьоҥҥо биэрэрин аһатарын – сиэтэрин сөбүлүүрэ. Дьоҥҥо улаханнык убаастатара. Кэлин Бүлүү куоратыгар олорон улаханнык бултаан-алтаан элбэх доҕордонон, атастанан олорбута. Ньукулай 60 сааһыгар иһигэр ылбыт араанньытыттан ыалдьан олохтон туораабыта.
Семенов Василий Ефимович (Абаа).
Мин эһэбин кытта бииргэ төрөөбүт Кыһыахтыыр Маарыйа – Семенова Мария Ивановна уонна Семенов Ефим – (Ньолору) эһэбиттэн кыра уолун ииттибиттэр. Ньолору эрдэ өлбүт. Онон Мария Баһылайы уонна кыыһын Балбаараны бэйэтэ ииппит. Кыһыахтыыр Маарыйа эр киһи бэрдин курдук сүрдээх үлэһит, булчут эбит. Туһахтаан, тиргэлээн мас көтөрүн, куһу элбэхтик бултуур эбит. Илимнээн, туулаан балыктыыра. Улаатан эрэр уолун Баһылайы уонна Хобусаров Николайы (Тыаһыты) ойуурга батыһыннаран сирдээн тайах өлөрөр эбит. Василий 1943с. Сэриигэ ыҥырыллыбыт Монголияҕа Чойболсан куоракка икки сыл байыаннай үөрэххэ сулууспаҕа сылдьыбыт. 1945с. Атырдьах ыйын 9 күнүгэр японияны кытта сэриигэ инники кирбиитигэр киирсибит. Итиннэ буомба оскуолкатыттан араанньы буолан госпитальга киирэн эмтэммит. Японияны кыайыы кэнниттэн Владивостокка моряк үөрэҕэр ыыппыттар. Ол кэннэ Москваҕа кэлэн куораты тупсарыыга ыраастааһыҥҥа үлэлээбит. Онно балтараа сыл үлэлээбит. Дойдутугар кэлэн Быракааҥҥа колхоз,совхоз араас үлэлэригэр күүһүн харыстаабакка үлэлээбитэ. Кэлин сылгыһыттаан, сорсуннаах сонордьут булчутунан сылдьыбыта. Сиикээйэбэ Маарыйаны кытта ыал буолан элбэх оҕо аҕата, эһээтэ буолта. Василий 62 сааһыгар ыалдьан олохтон туораабыта.
