БЫРАКАНСКАЯ СЕЛЬСКАЯ БИБЛИОТЕКА

Кыайыы 79 сылынан

                                 Тыылга эмиэ фроҥҥа курдуга .

Эдэр чэгиэн үлэни хамнаһы кыайар кыахтаах өттүлэрэ бары сэриигэ бараннар, кыанан олоруо суох буоланнар 1942с. Быракаан нэһилиэгэр баар “Социализм суола»колхоһу икки аҥыы араарбыттара. Аҥарын Тойокуга”Кэскил киинэ» колхозка холбообуттара. Сэрии сылларыгар кыанар өттүн  үлэ фронугар республика араас муннуктарыгар , араас үлэлэргэ ыҥыраллара. Быракаан нэһилиэгиттэн 10 – тан тахса киһи үлэ фронугар кыттыбыттара. Үксүлэрэ Тиксиигэ балык собуотугар үлэлээбиттэрэ. Маны таһынан биэс эдэркээн кыргыттар Сангаарга таас чох хостооһунугар үлэлээбиттэрэ.Олох күннэтэ тууйар кыһалҕатыгар бэриммэтэх сүрэхтэрин чопчута буолбут уолаттара, ииппит – аһаппыт кэргэттэрэ былаҕайга былдьаммыттарыттан аһыы аһыйан, харахтарын уутугар мумматах, сылайбат сындааһыннаах , уҕараабат дьулуурдаах күн – күбэй ийэлэр нэһилиэк аайы баар буоланнар ,тыа сирин сахаларын үгүс өттө эстииттэн – быстыыттан быыһаннахтара. Ол курдук үлэни – хамнаһы үмүрүтээччи оҕо- дьахтар, эмээхсин оҕонньор этилэр.

Билигин Быракаан нэһилиэгэр олорор үлэ тыыл ветерана Яковлев Егор Герасимович ахтыытыттан:

Мин, Яковлев Егор Герасимович, 1944с. Муус устар 15 күнүгэр Быракаан нэһилиэгин  Дьааргын диэн сиригэр күн сирин көрбүтүм.

Аҕам – Яковлев Герасим Михайлович Үөдүгэй нэһилиэгин киһитэ, аҕата Адьырҕа Мэхээлэ Ньукуола Күөлэ диэҥҥэ олохтоох киһи , элбэх оҕолоох. Аҕам икки сэрии кыттыылааҕа, гражданскай уонна Аҕа дойду иккис сэриитин. Арбаҕастаахха кэлэн сэбиэттии олорон сэриигэ барбыт. «Кини кэлэн аччык дьылларга  элбэх киһини өлөртөн, хоргуйууттан быыһаабыта» – диэн кырдьаҕастар махтанан ахталлар этэ. Үөрэҕэ суох да буоллар, эт мэйиитинэн улуус сайдыытыгар элбэҕи оҥорбут үтүөлээх. Аҕыйаҕы аҕыннахха элбэх дьиэлэри, оскуолалары, суоллары оҥорторбут, туттарбыт.”Ньэгэдьээк»  систематын маҥнай кини Ороһу киһитэ Мохсоорой Өлөксөйдүүн былааннаабыттарынан билигин оҥоһуллан үлэлии турар.

Ийэм , Гаврильева Пелагея Егоровна, 1924 сыллаах төрүөх.  Кини дьоно оҕолоругар өлүүлээх буолан, абааһыттан куоттаран ийэбин Балааҕыйаны Дуудукаптарга биэһин туолуор  диэри ииттэрбиттэр.  Ийэм кэлин атыыһытынан, фермаҕа Илин Ырайынан, Кээҥкирэнэн  үүт астааччынан үлэлээбитэ, тыыл бэтэрээнэ Сталин мэтээллээх.  Өр бириэмэҕэ сүрэҕинэн ыалдьан  1975с. олохтон туораабыта. Ийэбититтэн бииргэ төрөөбүт билигин үспүт.

Мин аҕам Ахталба Дьөгүөр кэлиэн иннинэ оччотооҕу сэбиэти үчүгэй өттүнэн ахтыбаттар этэ. Дьон киэһэ аһылыктара суох буолан куйуурдуу турар дьон маҥкыларын тосту үктээн кэбиһэр үһү. Үлэлээбэккэ куйуурдаан оонньуу сылдьаҕыт диэн аччыктаан дыгдаччы испит дьону аһары уойан үлэлиир кыаҕа суох сытаҕыт дуо?, – диэн түүрэйдиирэ, дибдийэрэ үһү. Сэриини кытта умайар уот куйаас мэҥэстэһиитэ улахан суту аҕалбыта. Төһө да дьон баардарынан – суохтарынан үлэлии сатаабыттарын иһин суту – курааны кыайбатахтара, аччыктааһын саҕаламмыта. Сэрии кэмигэр биһиги нэһилиэккэ элбэх киһи хоргуйан өлбүтэ диэн кэпсииллэрэ.

 Мин бэйэм 1951 сыл Быракаан начаалынай оскуолатыгар нулевой кылааска киирбитим. 1953с. И.В.Сталин өлбүтүгэр пионерскай хаалтыспытыгар хара өрбөҕү кыбыппыттара, мустубут дьон бары сүһүөхтэригэр өр турбуттара. Оскуолаҕа маҥнайгы учууталбыт – Васильева Мария Петровна кэлин Трофимов Егор Данилович,федорова Мария Касьяновна, Иннокентьев Семен Иванович, Дьячковскай Андрей Спиридонович, Колобова Галина Михайловна диэн  эдэркээн нуучча кыыһа Иваново куораттан үөрэппиттэрэ.1956 сыл саас уу – хаар бөҕөнү кэстэрэн атынан айаннаан Тойоку сэттэ  кылаастаах оскуолатыгар төрдүс кылааспытыгар экзамен туттаран киирдибит. 1959с. Тойоку оскуолатыгар үөрэммитим. Манна Туобуйаттан. Быракаантан , Өргүөттэн  оҕолор интернатка олорон үөрэнэрбит, бары иллээх – эйэлээх  буоларбыт. Күһүн аайы оҕолору отоннотоллор. Начаалынай оскуолаҕа үөрэнэр кэммитигэр сайыҥҥы каникулга оҕо аайы моҕотойго, күтэргэ былаан биэрэр этилэр. Күһүн маҕаһыыҥҥа туттаран тэтэрээт, харандаас ылар этибит.  Мин маҥнай 1951с оҕус  сиэппитим. Төрдүс кылааска дылы сайыны быһа  от кээһэр биригээдэҕэ оҕус сиэтэр этим, иккилии, үстүү  оҕустаах буолааччыбыт. Биригээдэ састааба биэс киһи буолар этэ. Кыдамаһыт – Килэтчиинэп Никиитэ, түсчүт  – Тихонов Иуда , от угааччы –  Иванов Алексей, харбааччы – Былбанаева Мавра, мин – оҕус сиэтээччи.Биирдии оту кээстибит да  утары күрүөтүн тутан иһэр этибит. Төрдүс, бэһис кылаас кэннэ Иванов Алексейдыын сүөһү бостууктаабыппыт. Атырдьаҕынан ,Нуурайынан, Лаҥханан, Дьааргынынан, Сүгэһэринэн көһө сылдьан, күнү быһа сүөһүлэргин аттаах батыһа сылдьаҕын, хараҕыҥ далыттан сүтэрбэккин киэһэ хонуктарыгар бүтэйгэ аҕалан хаайталыыгын, түптэ оҥоруута ыарахан үлэ этэ. Алтыс кылаас кэннэ Илин  Ырайга звеноҕа оттоспутум. Ол кэннэ сүөһүгэ бостууктуурум.  Быракааҥҥа урут кырдьаҕас саастаах дьон элбэх буолара., бары илиилэрин араарбакка кыһыннары, сайыннары колхоз үлэтигэр сылдьаллара. Кириллин Омуос, таайым Алексеев Аввакум, Петров Тарас, Силигиянов Тарас, Николаев Евсей, Сикяев Варлам, Чуручанов Спиридон, Тихонов Иуда, Лепчиков Степан, Васильев Василий, Васильев Николай, Иванов Спиридон, Хобусаров Иннокентий, Прокопьев Савва, Спиридонов Прокопий, Баянаев Куприян, Суханов Данил уо.д.а. бааллара. Былбанаев   Иуда кытыгырас дииллэрэ, Бүлүү куоратыгар күнүнэн маҕаһыынтан сатыы баран атыылаһан эргийэрэ.Лепчиков  Степан оҕуруот үүннэрэр биригээдэҕэ үлэлиирэ, оҕолору сатаан табан үлэлэтэрэ. Хаппыыста, турнепс, эриэппэ, от луук, хортуоппуй, сэбирдэх табаах үүннэрэр этилэр.Баянаев Куприян сорсуннаах булчут, эһэ өлөрөн кэллэҕинэ бөһүөлэккэ улахан бырааһынньык буолааччы. Сити курдук билигин сааһыран олорон , оҕо сылдьан үлэлээбиккин, оонньообуккун күндүтүк саныыгын.

Үөһээ Бүлүүгэ ахсыс кылааска хаалан иккиһин үөрэнним. Былааска Н.С.Хрущев тахсан оскуолабыт  11 –с . кылаастанан  производственнай үөрэхтээһиннээх диэн буолла. Тракторист , шофер , столяр, болуотунньук идэтигэр үөрэппиттэрэ. 1965с. оскуоланы бүтэрэрбэр “тракторист – машинист 3- го класса» диэн правалаах бүтэрбитим. Армияҕа  Тихоокеанскай флотка 4 сыл сулууспалаан кэлбитим. Сулууспа кэнниттэн 1969с. совхозка киирэн тракториһынан  үлэлээн 1996 с. ыһыллыы – тоҕуллуу буолуор диэри араас үлэҕэ үлэлээбитим. 1997с. пенсияҕа үлэтэ суохпунан сибээстээн тахсыбытым. Эдэр эрдэхпинэ спордунан дьарыктанан мас тардыһыытыгар оройуоҥҥа миэстэлэһэр этим, сүүрүүгэ оройуоҥҥа бастаан миэстэлэһэн республикаҕа тиийэн уон киһи иһигэр киирэ сылдьыбытым. Сааһыран ветеран буолан баран биир ыһыахха оройуоҥҥа тустууга иккис буолтум. Саамай элбэхтик дьаныһан туран гиирэ спордунан 1984 – 99сс. Дьарыктаммытым. 1986с. улууска миэстэлэһэн кэнники биэс сылга маҥнайгы миэстэттэн түспэккэ 55 сааспар спортан тохтообутум. 1996 с. Андыҥда диэн сиргэ сайылаан оттуубун, дьиэ туттан, 3км. Кэриҥэ бүтэйдээн сайын аайы тахсабын.

Егор Герасимович Яковлев ахтыытыттан суруйда Быракаан сельскай библиотекатын библиотекара Баянаева Марина Николаевна.